دفاع (اصطلاحات نظامی)
دفاع در اصطلاح فقه نظامی به معنی دور کردن حمله و هجوم نظامی دشمنان اسلام است. اهداف جهاد دفاعی عبارت است از: دفاع از کیان و حوزه اسلام، دفاع از
مسلمانان، مظلومان و مستضعفانی که مورد
حمله و تهاجم قرار گرفته‌اند و دفاع از هجوم برخود.
دفاع از ماده دفع (به فتح دال) به معنی شدت دور کردن، باز داشتن، بازگشتن، چیزی را به طرفی فشار دادن و پس دادن می‌باشد.
در
اصطلاح به معنی دور کردن حمله و هجوم نظامی دشمنان اسلام است.
قرآن کریم می‌فرماید:
«وَ لَوْ لا دَفْعُ اللّهِ النّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ یُذْکَرُ فیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثیراً؛ و اگر
خداوند بعضی از مردم را بوسیله بعضی دیگر دفع نکند، دیرها و صومعه‌ها، و معابد یهود و نصارا، و |مساجدی که نام خدا در آن بسیار برده می‌شود، ویران می‌گردد.»
حضرت
امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) در
تحریر الوسیله چنین می‌نویسد:
«لو غشی بلادَ المسلمین او ثغورها عدوٌّ یُخشی منه علی بیضة الاسلام ومجتمعهم، یجب علیهم الدفاع عنها بایّة وسیلة ممکنة من بذل الاموال و النفوس.
لا یشترط ذلک بحضور الامام (علیه‌السّلام) واذنه، ولا اذن نائبه الخاصّ او العامّ، فیجب الدفاع علی کلّ مکلّف بایّة وسیلة بلا قید وشرط.»
«هرگاه
دشمن بر سرزمین مسلمانان و یا به مرزهای آنان حمله آورد که ترس از بین بردن اصل اسلام و
جامعه اسلامی از آن می‌رود، بر همه مسلمانان
واجب است با هر وسیله ممکن به دفاع برخیزند و در این راه از
بذل جان و مال دریغ نکنند. در این مورد حضور
امام و اذن او یا اذن
نایب خاصش و یا
نایب عام آن حضرت شرط نیست، بلکه بر هر مکلفی با هر وسیله‌ای بدون قید و شرط، دفاع واجب است»
ایشان همچنین معتقدند: «اگر ترس تسلط بیشتری بر بلاد مسلمین و توسعه
استیلاء و گرفتن بلاد آن‌ها یا اسیر نمودن آن‌ها باشد دفاع به هر وسیله‌ای که ممکن است واجب می‌باشد.»
و «اگر بر قلمرو اسلام از استیلای سیاسی و اقتصادی که منجر به اسارت سیاسی و اقتصادی مسلمین و موهون شدن اسلام و مسلمین و ضعیف‌شدن آن‌ها می‌شود، ترس باشد، با وسیله‌های مشابه و مقاومت‌های منفی، دفاع واجب است؛ مانند نخریدن کالاهای آنان و ترک استفاده از آن، و ترک رابطه و
معامله با آنان به طور مطلق.»
این‌گونه دفاع مقدس را جهاد دفاعی نیز می‌نامند.
بطور فشرده اهداف جهاد دفاعی را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱- دفاع از کیان و حوزه اسلام، اعم از اینکه حمله و هجوم، نظامی، سیاسی، اقتصادی و یا فرهنگی باشد.
۲- دفاع از مسلمانانی که مورد حمله و تهاجم قرار گرفته‌اند، اعم از اینکه مهاجم، مسلمان باشد یا کافر.
۳- دفاع از هجوم برخود، خواه بر ملّت و کشورش باشد، و خواه بر اهل و عیال و فرزندانش، یا بر جانش و یا اموالش.
۴- دفاع از مظلومان و مستضعفانی که مورد تجاوز قرار گرفته، دست کمک به سوی ما دراز کرده‌اند.
به عقیده امام خمینی «دفاع بر دو قسم است: یکی از آن‌ها: دفاع از اساس اسلام و قلمرو آن است (که گذشت). دوم آن‌ها: دفاع مکلف از خودش و مانند آن است.»
ایشان در بیان قسم دوم دفاع می‌فرماید: «اشکالی نیست که
انسان حقّ دارد
محارب و
مهاجم و دزد و مانند این‌ها را از خود و
حریم و مالش هراندازه که می‌تواند، دفع نماید.»
بنابراین «اگر دزد یا غیر دزد بر شخصی در خانه‌اش یا غیر خانه‌اش، هجوم آورد تا
ظالمانه او را بکشد، بر او واجب است به هر وسیله ممکنی دفاع نماید؛ ولو اینکه به قتل مهاجم، منجر شود و تسلیم‌شدن و پذیرفتن
ظلم برایش جایز نیست.»
همچنین «اگر به متعلقین کسی از قبیل
پسر یا
دختر یا پدر یا برادر یا بقیه کسانی که به او تعلق دارند حتی خدمتگزار مرد و زن او، هجوم آورد که ظالمانه او را بکشد جایز، بلکه واجب می‌باشد که از او دفاع کند؛ ولو اینکه به کشته‌شدن مهاجم منجر شود.»
بر همین مبنا، کسی «اگر به
حریم او - زوجه‌اش باشد یا غیر او - هجوم برد که
تجاوز نماید، دفع او با هر وسیله‌ای که ممکن است واجب می‌باشد ولو به کشته‌شدن مهاجم منتهی شود، بلکه اگر هجوم به عرض حریم شود و به حد تجاوز نرسد، ظاهراً وظیفه همین است.»
همچنین «اگر به
مال او یا مال عیالش هجوم آورد، دفع او به هر وسیله ممکنی برایش جایز است ولو اینکه به
قتل مهاجم، منتهی شود.»
